Uyku bozuklukları kliniği başkanı ve nöroloji profesörü olan Isabelle Arnulf, otuz yıldır uyku ve uyku bozuklukları üzerine çalışmaktadır. Kariyeri boyunca uyurgezerlik, uyku davranış bozukluğu, berrak rüya görme, Parkinson hastalarının rüya görme durumu gibi birçok konuyu araştırmaktadır. Ayrıca bu bozuklukların rüyaları nasıl etkilediğini de inceleyen Arnulf, depresyon veya travma sahibi olmanın rüya görmeyi etkileyip etkilemediği ve tekrarlayan kabusların endişe kaynağı olup olmadığını açıkladığı röportajı içeriğimizde.?
Kaynak: https://www.scientificamerican.com/ar…
Sık kabus görmek kişinin ruh sağlığı riskleri hakkında bir uyarı olabilir mi?
‘Bu bağlantı özellikle son yıllarda artış gösteren gençler arasındaki intihar riski ile iyi bir şekilde kurulmuştur. Doktorlar, bir kişinin intihar riskini tahmin etme konusunda yarı yarıya yanılıyor. Bu nedenle son zamanlarda tekrarlayan kabuslar da tanı kapsamına alınmaya başlandı çünkü bunlar daha yüksek intihar riskiyle ilişkilendiriliyor. Bu durum, Fransa’daki Lille Üniversite Hastanesi’nde Guillaume Vaiva tarafından koordine edilen ve intihara teşebbüs etmiş kişileri izleyerek tekrar teşebbüslerini önleyen VigilanS gibi programlarla depresyondaki gençleri daha erken yardım almaya yönlendirmeyi mümkün kılacağı için riskler yüksektir.’
Depresyondaki kişilerin kabuslarını karakterize eden belirli nitelikler var mıdır?
‘Depresyonda rüyalar çok olumsuzdur ve depresyondaki kişilerin gün içindeki ruhsal durumlarını yansıtır. Bu paralellik, 2000’li yılların başında araştırmacı Dieter Riemann ve Freiburg Üniversitesi’ndeki meslektaşları tarafından ortaya çıkarıldı. Antidepresan tedavisi görmeye başlayan hastaların ilaçlar etkisini göstermeye başlamasından sonraki rüyaları analiz edildi. Bu rüyaların içeriğinin giderek daha az kasvetli hale geldiğini ve hastaların ruh halinin iyileştiğini keşfettiler.’
“İlk bakışta, rüyaların genel tonunun hastanın depresif durumunu yansıttığı düşünülebilir. “
‘Ancak işler ne yazık ki bu kadar basit değil çünkü tedavinin ilk haftalarında antidepresanlar genellikle REM uykusunu (en çok rüya gördüğümüz evre) bastırır ve hastaların rüyalarını tekrar hatırlamaları genellikle bir ay sürer. Rüyalar ve depresyon arasındaki bağlantıyı anlamak ve hangisinin diğerini etkilediğini bilmek zordur. Bu bağlantıyı daha iyi anlamak için iki rüya gören kategorisini inceleyebiliriz: berrak rüyalar gören kişiler ve REM uykusu davranış bozukluğu (RBD) olan kişiler.’
Peki, bu rüya görenleri özel kılan nedir?
‘Üzerinde on beş yıldır çalıştığımız uyku davranış bozukluğuna sahip hastalar, rüyalarındaki eylemleri uygulamaya çalışıyor: bazıları uyurken hayali bir sandviç yiyor, diğerleri ise yatakta görünmez düşmanlarla boğuşuyor. Bu canlandırma isteği, genellikle beyin sapındaki bir lezyondan kaynaklanır. Bu da normal bir rüyada genellikle engellenen hareketlerinin REM uykusu sırasında engellenmediği anlamına gelir. Böylelikle yaptıklarını kontrol edemedikleri için kendileri ya da etrafındakiler için kaza ya da yaralanma riskini beraberinde getiriyor. Ancak bu olay, aynı zamanda rüyalara doğrudan erişim imkanı da sunuyor. Yani uyandıklarında rüyalarını hatırlayıp anlattıkları çoğu zaman kesin olmayan hikayelerden çok daha fazlası oluyor.’
Peki ya berrak rüya görenler?
‘Deneyde, lüsid rüya görenlerden rüyalarında bir yüzme havuzu bulup, suya daldıklarında ve çıktıklarında gözlerini sağa çevirmeleri istendi. Bu, uyku sırasındaki solunumun rüyalarımızdaki solunumu yansıttığını ve su altında geçirilen sürelerin uyuyanların apnelerini gösterdiğini ortaya koydu.’
“Ancak elbette bu tür sinyalleri belirli rüyalarda, örneğin kovalamaca gibi yoğun bir olaylar dizisinde düzenlemek her zaman kolay olmayabilir.”
‘Bugün daha basit sinyaller kullanmaya çalışıyoruz; rüya görenlerden rüyalarının hoş kısımlarını üç küçük gülümsemeyle, hoş olmayan kısımlarını ise üç hafif kaş çatmayla belirtmelerini istiyoruz. Bunları sırasıyla zigomatikus kaslarına ve alın kaslarına yerleştirdiğimiz elektrotlarla yakalıyoruz. Bu iki rüya gören kategori, her halükarda, rüyalara ayrıcalıklı erişim sunmaktadır. Eğer depresyondan muzdarip birkaç gönüllüye ulaşırsak, zamanla rüyalar ve ruh hali arasındaki bağlantıları incelemek için eşsiz bir yolumuz olur.’
“Depresyonda olan insanların özelliklerinden biri sabahları akşamdan daha üzgün uyanmalarıdır, oysa normalde bunun tam tersi olur: uyandığımızda uyuduğumuzdan daha mutlu olma eğilimindeyiz.”
‘Bu nedenle uyku ve rüyaların olumsuz duyguları hafifletmeye hizmet ettiğine ve depresyonda olan kişilerde bu sürecin işlevsiz olduğuna inanıyoruz. Maranci’nin projesi, uyku laboratuvarında kaydedilen tüm sinyaller arasından rüyalarda yaşanan olumlu ve olumsuz duygularla ilişkili belirteçleri tanımlamaktan oluşuyor.’
“Örneğin ani bir sevinç hissi, belirli göz hareketleri, kalp atış hızı ve nefes alıp vermede artışla ilişkili serebral aktivitede bir değişikliğe yol açabilir.”
‘Bu araştırmayı, duygularını deney ekibiyle belirlenen sinyaller aracılığıyla ileten berrak rüya gören kişilerle ‘canlı’ olarak gerçekleştirdik. Fikrimiz daha sonra çok sayıda parametreyi hesaba katmak amacıyla analizler için yapay zeka kullanmaktı.’
“Bu ilk aşamadan sonra, sizin ve benim gibi uyuyanlarda tespit edilen duygusal işaretleri bulmaya çalışacağız.”
‘Amaç, uyku sırasında duygularımızı nasıl düzenlediğimizi ve olumsuz duyguları ne kadar çabuk yeniden yaşadığımızı ve ‘sindirdiğimizi’ daha iyi anlamaktır. Daha sonra aynı araştırma, depresyonda olan kişilerde de yapılarak bu mekanizmanın onlarda neden kötü işlediği belirlenecek.’
Rüyalardaki “duygusal sindirim” nedir?
‘Kaliforniya Üniversitesi’nde nörobilim ve psikoloji profesörü olan Matthew Walker, uyku ve rüyaların işlevinin günün duygusal anılarını bozmak olduğunu öne sürmüştür. Yani bu, amigdalayı (duyguların yaşandığı beyin bölgesi) duygularla ilişkili anıları korumak için sıfırlamak anlamına geliyor. Şu anda öne çıkan teori budur. Walker’a göre rüyalar, başımıza gelen denemeleri yeniden yaşadığımız ancak az ya da çok çılgın senaryolara entegre ettiğimiz bir tür zihinsel tiyatrodur.’
“Rüyaların kendine has özellikleri, bir günün olaylarının bu şekilde tekrarlanmasıyla yaşamayı kolaylaştırır.
‘Zor olaylar, güçlü duyguların fiziksel tezahürleri olmadan tekrarlanır. Araştırmacılar, örneğin, rüyalarında dehşet yaşayan uyuyanları gözlemlemiştir. Ancak bu kişilerde en ufak bir kalp atışı hızlanması görülmemiştir. Öte yandan, bu olaylar bazen olumlu veya tuhaf unsurlarla karıştırılır. Rüyanızda patronunuz tarafından azarlanırken aniden bir yavru kedi gelip kulağınızı yalayabilir ve bu da rüyada yaşadığınız duyguları hafifletir.’
“Nihayetinde günün olaylarına bu şekilde yeniden maruz kalmak, olumsuz duyguların giderek yok olmasına yol açabilir.”
‘Beynimizde, REM uykusu sırasında çok güçlü bir şekilde aktive olan amigdala, günün bilgilerinin depolandığı hipokampüs ve uzun süreli hafızanın merkezi olan neokorteks arasında bir diyalog meydana gelir. Bu üç yönlü diyalog sayesinde beyin, yeni bilgiyi duygusal bağlamından kurtararak neokortekste daha kesin bir şekilde pekiştirmek üzere depolar.’
Yani olumsuz rüyaların bizim için iyi olduğunu mu söylüyorsunuz?
‘Evet, kesinlikle. Kabuslar, rüyayı kesintiye uğratarak uyuyan kişiyi uyandırabilir. Bu durum genellikle duygusal yoğunluğun yüksek olduğu durumlarda veya travma sonrası stres bozukluğu yaşayan kişilerde görülür. Beyin, yoğun duyguları yönetemez ve bu durum kişiyi uyanmaya zorlar. Ayrıca, nedeni bilinmeyen bir durum olarak, nüfusun yüzde beşi doğduğundan beri kabus görüyor.’
Tekrarlayan bir kabusa nasıl tepki verilmelidir?
‘Psikanaliz, tekrarlayan kabusları çözülmemiş travma olarak yorumlar. Ancak, tıbbi bir teşhis de önemlidir. Örneğin, bir gazeteci, on yıldır aynı kabusu görüyordu; kafasını bir şişenin boynuna sokuyor ve boğuluyordu. Aslında, uyku apnesi yaşıyordu. CPAP makinesi önerdik ve kabusları sona erdi. Stresli dönemlerde, beynin olumsuz duyguları sindirmesi ve tehditleri simüle etmesi nedeniyle kötü rüyalar görebiliriz.’
“Birçok farklı kabus türü vardır ve bunların bazıları belirli bozukluklar veya ilaç tedavileri ile ilişkilidir.”
‘Uyku, yani gece terörü ve uyku felci gibi durumlar genellikle uyku eksikliği ile tetiklenir. Bazı insanlar RBD’den muzdariptir ve yatakta savunma hareketleri yaparlar. Kabuslar kaçınılmaz değildir ve gündüzleri iyi hissetmenin kabusları durduracağına dair düşünce yanıltıcıdır. Kötü rüyalarla mücadele, etkili bir terapi yöntemidir.’
Kabuslar için ne tür tedaviler mevcuttur?
‘Bilimsel araştırmalar, zihinsel imaj provası ve ilaç tedavilerinin kabusları hafifletmede etkili olduğunu gösteriyor. Bu teknik, kabusun detaylarını değiştirip yeni senaryoyu uykuya dalmadan önce zihinsel olarak görselleştirmeyi içeriyor. Örneğin, her gece kabuslarında kırmızı cüppeli bir şeytanın kendisine saldırdığını gören bir hastam, bu senaryoyu değiştirerek şeytanın ayağının cüppesine takıldığını ve büyük bir haçın onun üzerine düştüğünü hayal etti.’
“Bu yeni senaryoyu akşamları tekrarlayarak kabuslarını dönüştürdü ve kendini sakinleştirmeyi başardı.”
‘Bu nedenle kötü rüyayla yüzleşmek kendi başına tedavi edicidir. Yine de bir doktora, ideal olarak bir uyku uzmanına danışarak başlamak daha iyidir. Bu durum oldukça önemlidir çünkü bazı rüya türleri Parkinson hastalığı veya Lewy cisimcikli demans gibi nörodejeneratif patolojilere işaret eder.’
Nörodejeneratif hastalıkların teşhisine yardımcı olabilecek rüyalar var mı?
‘Uyku davranış bozukluğu hastalarının %80’i, hastalığın başlangıcından on veya on beş yıl sonra genellikle Parkinson gibi nörodejeneratif bir hastalık geliştirir. Bu bozukluk, rüyalar sırasında hareketleri engellemekte zorlanan bir beyin sapı hasarının belirtisidir. Ancak, uyku davranış bozukluğu ve uyurgezerlik karıştırılmamalıdır. Uyku davranış bozukluğu, genellikle elli yaş üstü kişileri etkiler ve hasta genellikle yataktan çıkmaz. Uyurgezerler ise genellikle gençtir, evin içinde dolaşır ve bu durum herhangi bir gizli hastalığa işaret etmez. Sadece biraz daha endişeli oldukları gözlemlenmiştir.’
Parkinson hastaları, genellikle farklı türde rüyalar görür mü?
‘2011 yılında yapılan bir araştırmaya göre, bu kişilerin rüyaları daha agresif bir havaya sahip ve bunlar sık olarak hayvanları içeriyor. Ayrıca rüyalarının olağandışı nitelikleri, ön loblarındaki hasara bağlı görünüyor.’
Peki ya alzaymır hastalığı olan insanlar?
‘Buradaki zorluk rüyalarını daha az hatırlamalarıdır. Ayrıca, önce korteksleri hasar gördüğü için, elektroensefalogramlarında uykunun karakteristik kalıpları daha az fark edilir, bu da araştırmayı zorlaştırır. Tek bildiğimiz, uyku davranış bozukluğuna sahip insanların rüyalarının aksine fiziksel bir hareketin olmadığıdır. Ancak bu hastaların rüyalarında fiziksel hareket olmadığı bilinmektedir.’
“Bu bilgi, alzaymır ve Lewy cisimcikli demansı ayırt etmeye yardımcı olur.”
‘Lewy cisimcikli demans, alzaymıra benzer belirtiler gösterir ancak uyku davranış bozukluğu ile ilişkilidir. Bu biyobelirteç, potansiyel olarak toksik antipsikotiklerin verilmesini önler. Rüyalar, zihinsel ve nörolojik sağlığımız hakkında değerli bilgiler sağlar ve teşhise yardımcı olabilir. Ancak, hala yeterince kullanılmamaktadırlar.’
